Gluten zijn in ieder geval niet zo gevaarlijk als veel mensen denken, dat wil zeggen voor diegenen die er tegen kunnen. Wel zitten er risico’s aan voor de mensen die er niet tegen kunnen. Een kennis van mij uit Zweden liet me weten dat hij sinds hij is gestopt met gluten, geen last meer heeft van wekelijks diaree, maar ook dat de tinnitus die hem jarenlang parten had gespeeld, verdwenen was. Maar wat is het eigenlijk, wat doet het met je en hoe gezond of ongezond is het?
Wat is het?
‘Gluten’, een beetje een vreemd woord. Het omschrijft ‘een groep eiwitten die voorkomen in sómmige graansoorten’, bijvoorbeeld tarwe, rogge, gerst (gort), spelt en khorasan tarwe. Het vreemde eraan is dat het lijkt of het meervoud is, maar het is enkelvoud (namelijk ‘groep’). Deze eiwitten zitten dus ook in allerlei producten die gemaakt zijn van graan: macaroni, brood, crackers, pizza, koekjes, energierepen, etc. Omdat ook bepaalde bindmiddelen gluten bevatten, kom je ze ook tegen in de producten waar dat in zit. Denk aan soep en saus, en soms zelfs in voedingsproducten waar je ze niet verwacht, zoals augurken, worst, kauwgom en sojasaus. Best lastig. Dus check het etiket.
Wat doet het met je?
Hoe gevaarlijk is gluten eigenlijk? Dat hangt er van af. Veruit de meeste mensen hebben er helemaal geen last van. Deze groep hoeft dus niet zo bang te zijn. Althans.., er zijn ook mensen die er helemaal geen last van hebben, maar die wel gevaar lopen. En een relatief kleine groep (170.000 mensen) wordt er echt – en soms behoorlijk – ziek van.
Coeliakie
Deze ziekte wordt Coeliakie genoemd. Mensen die daaraan lijden, krijgen last omdat het darmslijmvlies heel heftig reageert. Voor mensen met coeliakie is zelfs het kleinste kruimeltje gluten al fataal. Vaak duurt het even voor je erachter komt dat je coeliakie hebt (dat de diagnose is gesteld), en is de darmwand van de dunne darm tegen die tijd zo geïrriteerd dat een groot deel van het darmslijmvlies dat voedingsstoffen op moet nemen (de uitstulpingen die darmvlokken heten) verdwenen. Coeliakie is in tegenstelling tot wat veel mensen denken, geen allergische reactie.
Tarweallergie
Maar Coeliakie is niet de enige ziekte die veroorzaakt wordt door gluten. Andersom wordt tarweallergie ook wel eens, ten onrechte, verward met Coeliakie. Dit is wel een echte allergische reactie op voedingsmiddelen die tarwe (dus gluten) bevatten. Tarweallergie treedt op wanneer het lichaam antilichamen aanmaakt tegen eiwitten die in tarwe worden aangetroffen. Door het eten van gluten ontstaan ontstekingsreacties in het darmslijmvlies van de dunne darm. Maar de ziekte kan zich overal in het lichaam uiten zoals in de huid, gewrichten en hersenen. Symptomen zijn specifieke antistoffen in het bloed, en dus een ontsteking in de dunne darm.
Gluten-sensitiviteit of Non-Coeliakie Gluten Sensitiviteit (NCGS)
Om het nog ingewikkelder te maken, kan je ook last hebben van gluten-sensitiviteit of gluten-gevoeligheid, ook wel NCGS genoemd. Hoeveel mensen deze aandoening hebben, kan niet gemeten worden, maar men denkt meer mensen dan die aan Coeliakie leiden. Dat kan niet gemeten worden omdat er (nog) geen bruikbare ‘biomarkers’ gevonden zijn, dat zijn stofjes in het bloed die op de aandoening duiden.
Diagnoe
Wat is het dan? Er bestaan verschillende aannames: het kan bijvoorbeeld gaan om een ander eiwit dan gluten, of zelfs een ander stofje. Het kan ook zijn dat er verschillende oorzaken zijn en dat gluten-sensitiviteit een verzameling van verschillende aandoeningen is. Dat maakt het nog lastiger om een (juiste) diagnose te stellen. Vaak wordt dan maar aangenomen dat het om Coeliakie gaat. Mensen met gluten-sensitiviteit hebben vaak verschijnselen die zowel doen denken aan coeliakie als aan het prikkelbare darmsyndroom. Vergeleken met mensen met coeliakie, hebben mensen met NCGS alleen niet de antistoffen en darmschade die horen bij coeliakie.
Sneeuw voor de zon
Veelvoorkomende klachten mogelijk horende bij NCGS zijn: buikpijn, een opgeblazen gevoel, diarree of juist constipatie, maar daarvoor kunnen ook vele andere oorzaken zijn. Het aantal mogelijke symptomen die mogelijk wijzen in de richting van NCGS is bijna eindeloos: hoofdpijn, migraine, ‘mist in het hoofd’, chronische vermoeidheid, gewrichts- en spierpijn, een tintelend of ‘dood’ gevoel in armen, handen, benen en voeten, buikpijn, een opgeblazen gevoel of diarree, spijsverteringsstoornissen, constipatie, winderigheid, buikpijn, braken, een tekort aan vitamines en mineralen, bloedarmoede, gebrek aan eetlust, lusteloosheid, slaperigheid, vermoeidheid, botontkalking of tand-problemen. Deze klachten verdwijnen als sneeuw voor de zon als je stopt met het eten van gluten.
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Als je zeker wilt weten wat je precies hebt, kan je een bioptie laten doen in het ziekenhuis, een bloedtest bij de huisarts doen of zes weken lang alle producten waar gluten in kunnen zitten, laten staan. Daarna kan je deze producten een voor een aan je menu toe voegen, zodat je ervaart welk product deze klachten veroorzaakt. Om daar zeker van te zijn, is het aan te raden dat samen met een diëtiste te doen. Als de klachten dan wegblijven, word je een levenslang glutenvrij dieet voorgeschreven.
Een diagnose die onomstotelijk vast staat is, zelfs voor artsen, heel lastig. Omdat ze er gemakshalve van uit gaan dat het om Coeliakie gaat, stellen ze vaak voor om de biopt achterwege te laten. Dat lijkt prettig, maar kan ook betekenen dat je je hele leven onterecht op een glutenvrij dieet wordt gezet.
De gevolgen van de ‘populariteit’ van Coeliakie zijn zowel positief als negatief. Positief is natuurlijk dat er door de media-hype steeds meer glutenvrije producten op de markt komen, dat restaurants steeds meer glutenvrije maaltijden of producten op de menukaart zetten en in het algemeen dat er steeds meer bekend wordt over de gevolgen van het eten van gluten. Maar zoals gezegd, daar zitten ook nogal wat negatieve gevolgen aan; bijvoorbeeld dat de kwaliteit (en de smaak) van al die producten en maaltijden niet altijd even goed is, maar ook dat je, als je uit eten gaat, er maar op moet vertrouwen dat de kok weet wat hij doet en daar serieus mee om gaat.
Als je geen gluten meer mag eten, betekent dat, zeker in het begin, dat het boodschappen doen een stuk ingewikkelder wordt. Je moet ten eerste weten waar je precies op moet letten (welke stoffen zijn verdacht?), maar ook de etiketten op elk product goed leren lezen. Dat sommige (vaak verdachte) ingrediënten verschillende namen hebben, maakt het er niet bepaald gemakkelijker op. Dat geldt uiteraard ook voor de kok in het restaurant waar jij gaat eten, maar hij moet er ook nog eens voor zorgen dat een gedeelte van de keuken geheel glutenvrij is. Dat snijplanken, pakjes boter die je al hebt aangesneden met een broodmes, bakvormen, etc. daarna schoongemaakt moeten worden, zodat jij geen gluut meer tegenkomt.
Wat kan je er zelf aan doen?
Net als met alle kwalen, ziektes en aandoeningen, zou ik niet blind vertrouwen op de arts. Gebruik je gezonde verstand en zoek het uit als je twijfelt. Het is tenslotte jouw lijf en jouw gezondheid. Bovendien heeft het weglaten van gluten en dus granen ook consequenties. Zonder aanvullende maatregelen leidt glutenvrij eten tot een eenzijdig eetpatroon, waardoor er gebrek aan gezonde stoffen kan ontstaan, bijvoorbeeld aan vitamines B en E en ijzer.
Bovendien bevat een groot aantal van deze producten méér suiker, zout en vet en mínder noodzakelijke vezels, vitaminen en mineralen dan ‘normale’ producten. Zeker als je deze producten in de supermarkt koopt. Het beste is om deze met een glutenvrij logo of een glutenvrije claim te kopen. Bij haver is dit nog belangrijker; de haver-aren worden vaak op het land al besmet met gluten van de ernaast verbouwde tarwearen.
Wat je wel zonder zorgen kunt eten als je een glutenvrij dieet volgt, zijn producten die van nature glutenvrij zijn. Zorg wel dat ze onbewerkt zijn! Door de supermarkt of fabrikant gemarineerd vlees kan namelijk wel weer gluten bevatten, evenals borrelnoten. Van nature glutenvrij zijn sowieso groente en fruit, zuivelproducten, vis en vlees, noten en zaden.